Grotesk Nedir? Grotesk ne demek?
Grotesk,
varlıkların sıra dışı özelliklerle yeniden tasviri ile dünyaya ait olmayan bir
olgu haline getirilme sanatıdır. Grotesk sanatının bir başka uygulaması,
dünyaya ait olan canlıların özelliklerinin birleştirilmesidir. Orta Çağ sanatı,
antik mitoloji, edebiyat ve sanatta ya da kutsal metinlerde, Orta Çağ
yazarlarının yapıtlarında yer alan veya o devrin sanatçılarının yaratıcı hayal
güçlerinin eseri olan canavarlarla doludur. Sıradan hayvanlar gerçek dışı
pozisyonlarda, insan bedenleri hayvan formlarıyla birleştirilerek, Orta Çağ insanı
için bilinmeyenin, akla gelmedik tehlikelerin aynı zamanda eğlencenin gülünç ve
korkutucu olanın temsil edilmesi demektir.
Grotesk terimi ilk defa 15. yüzyılda Nero’nun Altın Evi’nin
(Domus Aurea) duvar ve tavan süslemeleri için kullanılmıştır. Adı bilinmeyen
Milanolu bir ressamın eserleri, belirli bir ikon veya şekle atıfta bulunmaktan
çok resmin sahip olduğu atmosferi betimlemek için kullanılmıştır. Bir dizi
mağaralardan oluşan bu imparatorluk sarayındaki (Domus Aurea) ‘grotto’ların
duvarlarındaki fantastik ve abartılı süslemeler ‘grotesque’
kelimesinin kaynağı olmuştur. Bahsedilen sarayın süslemeleri; psikolojik
motivasyonlar, hedonist arzular, gizlemli fikirler,
ileri teknikler ve dahası daha karmaşık figür kültürünün bileşimidir.
Grotesk sanat, süslemeci olması, hikâye karşıtı olması, doğa
karşıtı ve olanaksız karakteri ile klasik sanat karşıtı bir yapıdadır. Grotesk
sanatın taklitçi oluşundan çok acayip (fantastik) oluşunun nedeni, onun Roma ve
onu izleyen Orta Çağ sanatı ile daha sonra oryantal ve Kuzey Avrupa sanatının
birleşiminden oluşmasıdır. Asya sanatından da asimile edilmiş motifler vardır.
Eğer bu motifler Latin kültürünün geleneksel ve akılcı yaklaşımına açıkça
karşıt olmasaydı; ne kadar anti- klasik de olsalar, resmi kuramcılardan daha az
yıkıcı eleştiri göreceklerdi. Bununla birlikte aristokratlar, sanat
anlayışlarında mevcut kültürel gelenek ve göreneklere bağlı kalmışlardır Jurgis
Baltrusaitis, Antik Yunan ve Roma medeniyetlerinin iki yüzünün var olduğundan
söz eder: Bir yanda güçlü ve organik bir yaşamın sürdüğü her yerde kahramanlık
ve asaletin olduğu tanrıların ve insanlığın dünyası; diğer yanda eklektik
bedenlerin birbirine karıştığı uzak diyarlardan alınan karmaşık imgelerin,
fantastik yaratıkların dünyası.
Gülünç, hayali ve aşırı
olan ile çirkinliği birleştiren güçlü bir estetik kategori olan groteski, sanat
tarihinin hemen her döneminde bazı sanatçılar ve sanat akımları, anlatım biçimi
olarak seçmişlerdir. 20. yüzyıl akımlarından Ekspresyonizm ve Yeni Figürasyon
sanatçıları grotesk imgelerle resim yapmışlardır. Fiziksel aşırılıkları ifade
eden groteski, gülme ile ilişkilendirir, çünkü gülme esnasında yüz hatlarımız
arasındaki ilişkiler ve simetri bozulur. Yue Munjin resimleri Baudler’i
doğrulamak için yapılmış gibidir. Teorisyen Li Xiantine, Çinli, sanatçı Yue
Minjun resimlerinin anlamsız dişlek sırıtışlı figürlerinin, günümüz Çin’inde
yaşanan manevi boşluk ve bunalıma ironik bir yanıt olduğunu belirtir. Esprili
ve sempatik, Yue Minjun, resimlerinde felsefi sorgulama ve varoluşçuluk için
açık yürekli bir yaklaşım sunar.
Karikatürün abartılı
anlatımı ile grafik resimlemeyi birleştiren Yue, çarpıtılmış ve grotesk,
haşlanmış pembe ciltli ve çılgın dişlek sırıtışlı otoportrelerini eserlerinde
klonlar. Eserlerinin asidik tonları ve abartılı neşe samimiyetsizliğin altını
çizmek için kullanır. Antagonistler ile anti-kahramanları, şiddet ve kahkahayı
bir arada kullanarak, Yue resimlerinde alaycı kahkaha ile gerçekliğin gerçek
doğasına yanıt veren, Doğu felsefesi ile Modern zamanın ruhu arasında bir denge
kurar.
Grotesk anlatım, insani özelliklerimizi anımsatarak melek
olmadığımızın altını çizer, bilinçaltı ve ilkel içgüdülere iner, örneğin,
Leonardo da Vinci’nin grotesk portrelerinde acındırma, güldürme ve tiksindirme
bir aradadır.
Grotesk Örnekleri
Grotesk Örnekleri Resim 1.
Ailesinde 3. Kuşak
ressam olan Bosch, Orta Çağ dünyasının korkularını ve çağdaş dünyanın
belirsizliklerini grotesk bir üslupla yorumlamıştır. Bosch, en ünlüsü Dünyevi
Zevkler Bahçesi olmak üzere pek çok triptik resimlemiştir. Triptiğin sol
panelinde, Adem ile Havva, harikulâde hayvanlar ve fantastik nesnelerle cennette
tasvir edilir. Havva’nın yaratılışını ve İsa kılığındaki Tanrı tarafından
Adem’e sunuluşunu işler. Orta panel şehvete adanmıştır. Pek çok çıplak kadın,
eşsiz güzellikte meyveler ve kuşların tasvir edildiği bir mekanda tuhaf
hayvanlara binmiş erkeklerle çevrilmiş bir havuz vardır. Şehvet bir çiçeğin
uzantısı olan cam bir fanusta birbirine dokunan çıplak bir çiftle tasvir
edilmiştir. Örneğin aslan ve kuş bileşimi yaratık (grifon), yaygın bir grotesk
dekoratif motiftir. Gizli hâzinelerin başında nöbet tuttuğu söylenir. Grifonun
altındaki kurbağa ise kötülüğü simgeler. Sağ panelde ise günahkârların değişik
biçimlerde cezalandırılışının gösterdiği cehennem resmedilmiştir. Ortodoks
Katolik olan Bosh bu resimlerle ahlaki bir mesaj verir. Birinci resimde ilk
günahı diğer iki resimde ise günahkârların cennetten cehenneme kovulmaları
analiz edilir. Dış paneller kapatıldığında yaratılışın üçüncü gününde dünyayı
konu alan bir resim ortaya çıkar. Bosch bu eserde resmin yapıldığı tablo
yüzeyini oldukça pürüzlü seçmiştir. Bu durum o dönemin Flaman ressamları
arasında yaygın olan ve resmin pürüzsüz bir yüzey üzerine uygulanıp esere insan
eli değmiş hissini hafifletmek için kullanılan geleneksel resim tekniği ile tam
bir karşıtlık oluşturur.
Grotesk Örnekleri Resim
2.
Grotesk figürlerin bir diğer
ustası Pieter Bruegel ’dir. Bruegel’in yüz yılı (16. yüzyıl), yeryüzünde yeni
kıtanın keşfiyle değişik hayvan ve bitkilerin tanındığı insan bedeninin
incelendiği bir dönemdir. İnsanoğlunun ilgisinin gerçekliğe odaklandığı bir çağ
ama aynı zamanda yalnız insan, bitki ve hayvan gibi gerçek varlıkların değil,
iblislerin ve şeytanların da varlığına inanıldığı, bazı kadınların şeytanın
zoruyla büyü yaptıkları gerekçesiyle işkence gördüğü, yakıldığı ve yok edildiği
zamanlar söz konusudur. Bu dönemde açıklanamayan olaylardan, fiziksel
deformasyonlar ve salgın hastalıklardan şeytanlar ve iblisler sorumlu tutulur.
Gündelik hayatın bir parçası sayılan bu şeytan ve iblisler görsel sanatlarda
Bosh’un resimlerinde hayat bulur. Bosh’un geleneksel hale getirdiğini Bruegel
kendi fantezilerini kullanarak geliştirdi; politik alegoriler içeren
resimlerinde, göz şeklinde penceresi olan evler, kolları olan yel değirmenleri
ve binlerce grotesk figür vardır. Yukarıdaki ‘Deli Mag’’ resminde Bruegel
geleneksel bir Hollanda figürü olan Dulle Griet’i saldırganlık ve açgözlülüğün
vücut bulması için kullanmış. Mad Mag diye de anılan Dulle Griet cehennemi ele
geçirmek için kadınlardan oluşan bir ordu toplamış. İblisler açılır kapanır bir
köprüyü kaldırırlarken Cehennemin kapısının ağzına doğru koşan, Deli Mag,
pılını pırtısını koyabileceği güvenli bir yer arıyormuş ya da Cehennemi ele geçirmeye
kalkışıyormuş gibidir. Resimde Bruegel çok
sayıda grotesk figür kullanmıştır.
Grotesk Örnekleri Resim 3.
Francis Bacon da grotesk
imgeleri sıklıkla kullanan bir sanatçıdır. 1930'da akademik bir eğitimi
olmaksızın, resim yapmaya başlayan Bacon, 1944 yılında “Çarmıha Gerili Figürler
Üzerine Üç Çalışma” adlı eseriyle kendini resim dünyasına kabul ettirir. Resmin
ilk sergilendiği yıl olan 1945’de II. Dünya Savaşı sona erer ve bir eleştirmen
Bacon’ın triptiğindeki itici deformasyonun savaş ve acımasızlıkla dolu dünyayı
temsil ettiği şeklinde bir yorum yapar. Çarmıha gerilme, Bacon için yalnızca
Hristiyan imgesi olarak değil, insanlığa bakışının da bir parçası olduğu için
önemlidir. David Sylvester’le yaptığı bir söyleşide, çarmıha germenin yalnızca
bir insan davranışını, insanların başkalarına karşı davranış tarzını
simgelediğini söylüyordu. 20.yüz yılın en büyük İngiliz ressamı olarak kabul
edilen sanatçı dünya sanatında Figüratif Ekspresyonizm akımının en önemli
isimlerindendir. Varoluşçu düşünce sisteminden beslenen, var olmanın
ıstırabını, ümitsizliği ve 'insanoğlunun kötü ruhluluğu’nu yansıtan
resimlerinde insan tenini derisi soyulmuş, kasap vitrininde asılı hayvan eti
ile ilişkilendirerek betimleyen sanatçının figürleri deforme olmuş, güçlü bir
devinim içinde hapsolmuş, bir girdaba ya da fırtınaya kapılmış gibidirler.
Tuvaller, triptik olarak tasarlanır, konu olarak insanoğlunun yozluğunu,
kötülüğünü ele alır. Konu açısından olduğu kadar teknik olarak da
mükemmeliyetçilik ile rastlantısallığı birleştirmedeki üstünlüğü ile tanınır.
Grotesk Örnekleri Resim
4.
Botero, resimlerinde,
her şeyin abartılı şişman ve bir anlamda “gülünç” göründüğü bir dünya yaratır.
Neden şişman insanları çizdiği sorulduğunda sanatçının yanıtı “Hayır şişman
insanları resmetmiyorum”dur. Aslında resimlerinde yalnızca figürler değil her
şeyin şişman olmasına rağmen sanatçının cevabı, resimlerindeki abartının
tarzını oluşturma ve estetik kaygıdan kaynaklandığının altını çizer.
Resimlerinde gölgeyi rengi kirlettiği için kullanmayan Botero, biçim bozmayı
tarzını yaratmanın bir kuralı haline dönüştürür ve biçim bozmayı resimlerinin
haz verici özelliğini geliştirmek amacıyla yaptığını açıklar. Botero, Latin
Amerika kültürü ile Avrupa kültürünü olağanüstü şekilde birleştirerek
resimlerine karakteristik bir özellik katar. Sanat çevrelerinde şişman,
varlıklı insan figürlerini ele aldığı resimlerle tanınan Kolombiyalı ressam,
politik tavrını Irak’taki Ebu Gureyb Cezaevi’nde yaşanan işkence ve taciz
olaylarını resimleyerek göstermiştir. Ebu Gureyb resimlerini satışa kapalı
tutmuş ve insanların acıları üzerinden para kazanmak istemediğini açıklayarak
sergilemiştir.