Roman Nedir? Özellikleri, Çeşitleri, Unsurları Nelerdir?
Roman Nedir?
Roman Nedir? Roman ne demek? Romanda hangi anlatım
türleri kullanılır?
Neden sayısız roman yazıldı yazılıyor? Bir yaratma
isteğinin sonucu muydu yazmak? Roman yazarlığı dünyada cenneti var etmenin bir
uğraşı mıydı? Sorular uzayıp gider ve tabi sayısız soruların sayısız yanıtları
oluşur.
Romanın farklı tanımları yapılmıştır. Bunların ortak nitelikleri
şunlardır: Romanlarda, insanların başlarından geçen olaylar detaylı bir biçimde
işlenir. Böylece insanların duygu, düşünce ve hayal dünyalarını geliştirir. Hayat
tecrübeleri artırılır. Peki roman nedir?
Kısaca roman; olmuş ya da
olma ihtimali bulunan olayların bir büyük olayla örülerek detaylı bir biçimde
yer ve zaman gösterilerek anlatıldığı uzun yazılardır.
Romanda işlenen olay etrafında pek çok küçük
olay anlatılır. Romanda işlenen olayın gerçek ya da gerçeğe uygun olması,
kişilerin gerçek yaşamda gördüğümüz kişilere benzemesi, romanda olayın geçtiği
yer ve zamanın belli olması, çevre ve kişilerin ruhsal çözümlemelerine yer
verilmesi gerekir.
Romanlar yazılmış oldukları devrin sosyal ve siyasal
olaylarını yansıtır. Belli bir döneme ışık tutar.
Bu içerikte roman plânının nasıl oluştuğu, roman
türlerinin neler olduğu, romanda anlatıcı konumu, bakış açıları, roman
özellikleri konuları hakkında bilgi verilmiştir.
Romanda Plân
Romanda işlenen olayların mantıksal bir gelişimi yapılır.
işlenen temel olay çevresinde pek çok küçük olaylar işlendiğinden, kişiler ile
olaylar arasındaki bağıntının kurulabilmesi iyi bir plânlama ile mümkündür.
Romanda yer alan içeirk de bu planlamayla oluşur.
Romanda giriş,
gelişme ve sonuç bölümleri bulunur.
Romanda Giriş (Serim) Bölümü
Romana konu
olan olaylar ile yer, çevre ve kişilerin tanıtıldığı bölümdür. Bu bölümde
olayın geçtiği zaman ile olay kişileri ve çevre betimlemesi yapılır.
Romanda Gelişme (Düğüm) Bölümü
Romanda Gelişme (Düğüm) Bölümü
Romanda
olayların karmaşık bir hâl aldığı, okuyucunun merakının ve heyecanının
yoğunlaştığı bölümdür. Romanda birden fazla düğüm bölümü bulunabilir. En uzun
bölümdür.
Romanda Sonuç (Çözüm) Bölümü
Düğüm bölümündeki olayların çözümlendiği, merak ve
heyecanın giderildiği bölümdür. Bazı romanlarda sonuç, okuyucunun hayal gücüne
bırakılabilir.
Roman Türleri - Çeşitleri
Roman türü bağlı olduğu akıma, işledikleri konulara ve iç yapılarına vb. göre sınıflandırılır:
Akımlarına Göre Romanlar
Romanda kullanılan edebi
akımlar arasında en önemlileri klasisizm, realizm ve Naturalizm akımlarıdır.
Klasik Roman
Bu edebiyattaki eserlerde özellikle insana öncelik verilmiştir. İnsan dışındaki varlıklar, giyim kuşam, dekor, dünya geri plandadır. Roman kahramanları toplumun üst tabakasından, aristokrat kesimden seçilmiştir. Kusurlu, sakat kişilere rastlanmaz. Seçkin ve olgun insanların ruh hâlleri incelenir. Bu türün dünya edebiyatında en önemli temsilcisi Fenolen’dir. Türk edebiyatında Konuların eski Yunan ve Lâtin kaynaklı olmasından dolayı klâsisizm pek ilgi görmemiştir.
Klasik Roman
Bu edebiyattaki eserlerde özellikle insana öncelik verilmiştir. İnsan dışındaki varlıklar, giyim kuşam, dekor, dünya geri plandadır. Roman kahramanları toplumun üst tabakasından, aristokrat kesimden seçilmiştir. Kusurlu, sakat kişilere rastlanmaz. Seçkin ve olgun insanların ruh hâlleri incelenir. Bu türün dünya edebiyatında en önemli temsilcisi Fenolen’dir. Türk edebiyatında Konuların eski Yunan ve Lâtin kaynaklı olmasından dolayı klâsisizm pek ilgi görmemiştir.
Realist Roman
Bu roman çeşidinde insan kişiliğinin oluşmasında çevrenin önemli olduğu düşünülmüştür. Aynı zamanda çevre bütün ayrıntılarıyla işlenmiştir. Bu yüzden kahramanlar, karakterlerine, yaşlarına ve çevrelerine göre tanıtılır. Karakter betimlemeleri ve töreler önemlidir. Kahramanlar, hemen her yerde ve her zaman karşılaşabileceğimiz kişilerdir. Dünya edebiyatında Tolstoy (kurucusu), A. Çehov, Dostoyevski Honore de Balzac (kurucusu), G. Flaubert, Stendhal, Goncourt Kardeşler bu türde roman yazmıştır. Türk edebiyatında Recaizade (ilk realist roman ve hikâye yazarı), Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım, Halit Ziya (en önemlisi), Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu bu türde roman yazmıştır.
Naturalist Roman
Bu roman türünde çevre tasvirleri çok önemli değildir. İğrenç, çirkin ve bayağı sahneler dahi betimlenmiştir. Onlara göre yaşam bayağı, çirkin, aşağılık iç güdülerden ibarettir. Bedende ruh da yoktur. Kötü çevreler kötü kişileri yetiştirir. Bunda bireylerin günahı yoktur. Kişiliği çevre oluşturduğu için çevrenin iyi gözlemlenmesi ve betimlenmesi önemlidir. Emile Zola(Kurucusu), Alphonse Daudet, Guy de Maupassant, J. Steinbeck bu roman türünde eser vermiştir. Türk Edebiyatında ise Beşir Fuat (ilk), Nabizade Nazım, Hüseyin Rahmi Gürpınar romanlarını bu türde yazmıştır.
İşledikleri Konulara Göre Romanlar
Sosyal roman, tarihî roman,
polisiye roman gibi romanlar.
İç yapılarına göre Romanlar
Aksiyon romanı, psikolojik
roman gibi romanlar.
Roman Öğeleri - Romanda Yapı Unsurları
Romanda Kişiler
Romanda
anlatılan olayları gerçekleştiren kişilerdir. Romanda olayları gerçekleştiren
kişiler gerçek hayatta gördüğümüz insanlara benzemelidir. Kişilerin olağanüstü
nitelikleri yoktur; gerçek yaşamda gördüğümüz kişilere ya tip ya da karakter
olarak benzemelidir. Tip; belirli
bir sosyal sınıfı ya da eğilimin özelliklerini üstünde taşıyan kişiye denir.
Cimri tip, içe dönük tip, sevecen tip vb. Karakter
ise kendine özgü tutum ve davranışları olan kişidir. Romanda betimlemelerle
kişilerin iç ve dış yönleri tanıtılır, çevre ile bağlantıları ortaya konur.
Romanda Olay(Vaka) Örgüsü
Roman
kişilerinin yaptığı eylemlere olay denir. Romanda ana olay etrafında pek çok
küçük çapta olaylar gelişir. Bu olayların her biri roman kişilerin bir yönünü
tanıtır. Romanda gereksiz olaylara yer verilmemelidir. Gereksiz olay ve
ayrıntılar eserin değerini düşürür.
Romanda Yer(Mekan)
Romanda ele
alınan olayın geçtiği yerdir. Olaylar birden fazla yerde geçebilir.
Romanda Zaman
Romanda işlenen olaylar belli bir zaman diliminde geçer. Olayların başlaması
ile bitmesi arasında bir süreç vardır. Bu sürece zaman denir.
Romanda Dil ve anlatım
Dilin işlevi
romanda önemli unsurlardan biridir. Roman yazarının, kendine özgü dili kullanma
becerisi vardır. Kimi uzun tümceler kurar, kimi de kısa tümceleri
benimseyebilir. Kimi de devrik tümcenin ya da atasözü ve deyimlerin anlatım
gücünden yararlanır. Bu anlatım biçimine üslup denilir.
Olaylar
ya roman başkişisinin ya da üçüncü kişinin ağzından anlatılır. İlk durumda
yazar olayları yaşarken, ikinci durumda yazar olaylar karşısında gözlemcidir,
tanıktır.
Yazarlar roman yazarken anılarından, kişisel
gözlemlerinden ve alınan küçük notlardan yararlanır.
Romanda Bakış Açıları
Kahraman Anlatıcıya Ait Bakış Açısı
Kahraman anlatıcının kullanıldığı öykü ve romanlarda, olayları ve kişileri doğal olarak kahramanın gözünden görürüz. Anlatıcı, anlattıklarını bizzat yaşayan kişi olduğundan, olaylara içeriden bakar. Kahraman ait bakış açısı ister istemez sınırlı ve özneldir.Yazar Anlatıcıya Ait Bakış Açısı
Anlatıcı, geçmişte olan ve gelecekte olabilecek her şeyi bilmektedir. Kişilerin iç dünyalarına girerek onların duygu ve düşüncelerini okumaktadır. Zaman, mekân, olay ve kişiler üzerinde anlatım tasarrufuna sahiptir. Burada anlatıcı, her şeyi görüp bilme ayrıcalığına sahip olduğundan bakış açısı sınırsızdır. Anlatıcı, üçüncü tekil kişi anlatımını kullanır ve olaylara dışarıdan bakar. Bakış açısı genellikle nesneldir.Gözlemci Anlatıcıya Ait Bakış Açısı
Burada yazar, eserin kurgusal dünyası içinde seçtiği kişilerden birinin gözlemlerine başvurur ve anlatmak istediklerini onun bakış açısından aktarır. Bu anlatıcının bilgisi, görüp işittikleriyle sınırlı olduğundan bakış açısı da sınırlıdır. Gözlemci anlatıcı, genellikle üçüncü tekil kişi zamirini kullanır. Bakış açısı öznel ya da nesnel olabilir.Çoğul Bakış Açısı
Öykü ya da romanı tek bir bakış açısı yerine birden fazla bakış açısı ile yazmak, her şeyin göreceli olduğuna, tek bir doğrunun olmadığına duyulan inancın ve çoksesliliği ön plana çıkarma eğiliminin bir parçası olarak görülebilir. Çoğul bakış açısı, çağdaş öykü ve romanlarda kullanılan bir tekniktir. Çoğul bakış açısının kullanılması, edebi metinde gerçeklik duygusunu artıran bir tekniktir.Romanda Anlatıcı
1.Kurmaca İçerisindeki Konumuna Göre Anlatıcı
Kahraman Anlatıcı
Kahraman (özne) anlatıcı, genellikle edebi metnin başkişisidir. Okuyucu olayları onun bakış açısından görür ve onun ağzından dinler. O, kurgusal dünyasının bir parçasıdır ve olayların bizzat içindedir. Hatta olayları bizzat yaşayan kişidir. Bu nedenle anlatıcının anlatılanlarla arasındaki mesafe kısadır.Yazar Anlatıcı
Bu yöntemin en
belirgin özelliği, yazar anlatıcının her zaman ön planda bulunması ve yalnızca
kişilerin duygu ve düşüncelerini aktarmakla kalmayıp, olaylara, kişilere hatta
genel olarak yaşama ilişkin kendi görüş ve düşüncelerini de belirtmesi,
yorumlarda bulunmasıdır.130‖ Okuyucu, tüm olup bitenleri, bu anlatıcının
sınırsız bakış açısından öğrenir.
Gözlemci Anlatıcı
Gözlemci anlatıcı edebi metindeki olaylara genellikle katılmaz. O, sadece olayları ve kişileri gözlemlemekle yetinir. Yazar anlatıcının sahip olduğu ayrıcalıklardan yoksun olduğu için, ancak görebildiği veya işitebildiği sınırlı bilgileri aktarabilir.2.İfade Edilen Şahıs Zamirine Göre Anlatıcı
Birinci Tekil Kişi (Ben)
Burada dolaysız bir anlatım vardır çünkü anlatıcı olayları bizzat yaşamıştır. Anlatıcı ben, kendini anlatır. Birinci tekil kişi anlatımı, kahraman anlatıcı tarafından kullanılır ve kahraman anlatıcının sahip olduğu özellikleri (öznellik, sınırlı/dar bir bakış açısı vb.) taşır. Gözlemci anlatıcı da zaman zaman birinci tekil kişi zamirini tercih edebilir.İkinci Tekil Kişi (Sen)
Bu anlatım konumu, yazarlar tarafından genellikle tercih edilmeyen bir tarzdır. İkinci kişi tekil (sen dili) çok az kullanılır. Çok sınırlayıcı olduğu için kullanımı zordur.Üçüncü Tekil Kişi (O)
Üçüncü kişi tekil anlatımı (o dili) romanda en çok kullanılan anlatım biçimidir. En geniş bakış açısı, bu anlatım yöntemiyle sağlanır. ―O‖ anlatıcı da diyebileceğimiz üçüncü tekil kişi anlatıcı, yazar anlatıcı ve kişisel anlatıcı tarafından kullanılır.Roman Türünün Başlıca Özellikleri
Romanda olması gereken başlıca özellikler şunlardır:
·
Romanda
olaylar geniş ve ayrıntılı olarak anlatılır.
·
Romandaki
bütün olaylar belli bir olay etrafında gelişir. Ana olay etrafında olaycıklar
vardır.
·
Şahıs
kadrosu geniştir. Kahramanlar tüm yönleriyle tanıtılır.
·
Zaman
olarak geri dönüşler olur.
Romanda Kullanılan Anlatım Teknikleri
Anlatım teknikleri öykü ve romanda konunun işleniş biçimidir. Anlatma-
gösterme tekniği, tasvir (betimleme) tekniği, portre tekniği,
açıklama-yorumlama tekniği, montaj tekniği, leitmotiv tekniği, bilinç akışı
tekniği, iç monolog tekniği, iç çözümleme tekniği, diyalog tekniği, geriye
dönüş tekniği (flashback), özetleme tekniği, otobiyografi tekniği, mektup
tekniği, günlük tekniği, fotoğraf (kamera) tekniği romanda kullanılan önemli
anlatım teknikleridir. Bunlar dışında romanda günlük türünden de yararlanılır.
Roman teknikleri hakkında daha fazla bilgi için Romanda Anlatım Teknikleri başlıklı
içeriğimizi okuyabilirsiniz.
Romanda Kurgu
Kurgu, kurgulama ya da kurmaca, gerçek dünyadan alınan
malzemenin yazarın hayal dünyasında sanatsal bir biçime dönüşmesi, gerçekliğin
hayal gücüyle sanal, itibarî, saymaca bir âleme dönüştürülmesidir. Gerçeklik,
insan zihninden bağımsız olarak dış dünyada var olan olay, olgu, durum ve
varlıktır. Kurmaca ise, sanatçı muhayyilesinin bu gerçekliklerden işine
yaradığına inandığı bazı unsurları alarak soyut düzeyde güzel, estetik, kendi
içinde uyumlu, zihinsel nitelikli bir dünya inşa ve terkip etmesidir. Kurmaca, uydurmadır ama gerçeklerden kopuk
değildir.
Üstkurmaca ve metinlerarasılık postmodern romanlarda
önemli kurgu teknikleri arasındadır.
Üstkurmaca
Bu teknikte yazar metnin kurmaca olduğunu sürekli okuyucuya aktarır. Romanı niçin yazdığını okuyucuyla paylaşır. Okuyucu bu yazılış sürecine davet edilir. Üstkurmaca tekniği iki kurmaca metni iç içe geçirmek suretiyle de kullanılır.Metinlerarasılık
Bir metni oluştururken başka metinlerden yaralanmaktır.Türk Romanında Önemli İlkler
·
ilk
çeviri Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak”tır.
·
ilk
roman Şemsettin Sami’nin “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı romanıdır.
·
ilk
gerçekçi roman Recaizade Ekrem’in “Araba Sevdası” adlı romanıdır.
·
ilk
köy konulu gerçekçi roman Nabizade Nazım’ın “Kara Bibik” adlı romanıdır.
ilk tasvir ve
tahlil ağırlıklı roman Namık Kemal’in “İntibah” adlı romanıdır.
Roman ve Hikayenin Farkı ve Yakın Özellikleri
Roman ve hikâye
birbirinden farklıdır. Aşağıdaki özellikler romanla hikâyenin birbirinden
ayrıldığı en belirgin yönlerdir;
·
Hikâye romana göre daha kısadır,
·
Hikayede olay ya da olaylar dizisi daha azdır,
·
Hikayede karakterlerin tanıtımı sınırlıdır,
tek yönlüdür,
·
Hikayede mekân ve zaman belirli bir
çerçevenin içine çıkmış olarak karşımıza çıkar.
Roman ve Hikayenin yakın özelliklerine bakarsak;
Roman, okuyucusuna hikaye anlatır. Bundan dolayı da hikaye
romanın temeli konumundadır diyebiliriz. Öykü olayların zaman sırasına göre
dizilerek anlatılmasıdır. Günlük hayat hemen hemen ayrı iki hayattan
oluşmaktadır. Zaman içinde sürdürülen hayat ve değerlere göre sürdürülen hayat.
İşte öykünün yaptığı şey zaman içinde geçen hayatı anlatmaktır. Romanın yaptığı
ise değerlere göre sürdürülen yaşamı da anlatmaktır.
Roman Uyarlaması Olan Filmler ve Diziler
Sinemaya uyarlanmış roman isimleri aşağıda verilmiştir.
Sinemaya Uyarlanmış Bazı Türkiye Romanları:
Hababam Sınıfı: Rıfat Ilgaz ‘’Dolmuş’’ isimli dergide yazdığı hikayelerin bir kısmını birleştirerek 1957 senesinde kitaplaştırdığı romandır.
Anayurt
Oteli: Yusuf Atılgan’ın ikinci eseridir. Roman, Ömer Kavur
tarafından aynı isimle sinemeya uyarlanmıştır.
O/Hakkaride
Bir Mevsim: Ferit Edgü’nün 1977 senesinde yayınlanan romanıdır.
Fatih-
Harbiye: Peyami Safa’nın
1931 senesinde basılan romanıdır. Roman 1990 ve 2003 senelerinde aynı isimle
televizyon dizilerine uyarlanmıştır.
Sinemaya Uyarlanmış Bazı Dünya Romanları:
Esaretin Bedeli: Stephen King’in ‘’Kuşku Mevsimi’’ isimli
romanından uyarlanmıştır.
Guguk
Kuşu: Kenneth Elton ‘’Ken’’ Kesey’in 1962 yılında
yazdığı romandır. Aynı isimle filme çekilmiştir.
Bulantı: Jean-Paul
Sartre’ın 1938 senesinde yayımlanan ilk eseridir. Bulantı romanı 20. Yüzyılın en önemli
eserlerinden biri olarak kabul edilir.
Da
Vinci Şifresi: Dan Brown’un yazdığı romandır.
Roman Listesi
Son yıllarda Türkiye’de en çok okunan bazı romanlar aşağıda
listelenmiştir.
YAZAR
|
ROMAN
|
Sabahattin
Ali
|
Kürk
Mantolu Madonna
|
Khaled
Hosseini
|
Uçurtma
Avcısı
|
Franz
Kafka
|
Dönüşüm
|
Dostoyevski
|
Suç
ve Ceza
|
Elif
Şafak
|
Aşk
|
Reşat
Nuri Gültekin
|
Çalıkuşu
|
Victor
Hugo
|
Sefiller
|
Zülfü
Livaneli
|
Serenad
|
Roman Tavsiyeleri
Okuyucularımıza önerdiğimiz romanlar aşağıda
listelenmiştir.
YAZAR
|
ROMAN
|
İhsan
Oktay Anar
|
Puslu
Kıtalar Atlası
|
Murat
Uyurkulak
|
Tol
|
Gabriel
GarciaMarquez
|
Yüzyıllık
Yalnızlık
|
Orhan
Pamuk
|
Benim
Adım Kırmızı
|
Kaynakça:
Zeliha Arı, ‘’Ferit Edgü’nün Öykü ve Romanlarında Anlatım
Teknikleri’’, Ankara, 2008.
Suzannur,
Başarslan, ‘’Roman Nedir, Nasıl Yazılır’’.