Geriye Dönüş Tekniği Nedir?
Anlatıdaki olay örgüsü belirli bir zaman aralığında
başlar, gelişir ve sona erer. Olay örgüsü, geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanda
geçer. Her anlatıcı, anlatısını kendi belirlediği bir kronolojiye göre aktarır.
“Bir anlatıcı, olayları anlatırken bulunduğu yer
konusunda bilgi vermeyebilir, ancak anlattığı olaylara göre öykülemesini
öncelik/sonralık ilişkisine göre süredizimsel eksene yerleştirmesi gerekir. Bu
gereklilik dilin de ayrılmaz bir özelliğidir; ister öyküye katılsın, ister
katılmasın her anlatıcı için geçerlidir. Süredizimsel eksen, daha çok,
anlatıcı, kahraman ya da tanık olarak öyküde temsil edildiği zaman dikkat
çekici olur.
Süredizimsel (Kronolojik) sıradan sapmak için,
Artsüremsel, Önsüremsel, Eşsüremsel ve Katılımsal öyküleme olmak üzere
dört değişik yol izlenebilir.
Kronolojik bir şekilde izleyen olay örgüsünde geçmişe
ait bilgi vermek amacıyla geriye dönüşlere başvurulur. Bu sapma, artsüremsel
öyküleme olarak da adlandırılır. Geriye dönüş tekniğiyle, okurun kafasında
kişilere ve geçmişe ait oluşan sorular giderilir. Olay örgüsünün karanlık
yerleri aydınlatılır.
Geriye dönüş tekniği üç şekilde uygulanır:
a. Dar anlamda geriye dönüş
b. Yapıcı
geriye dönüş
c. Çözücü
geriye dönüş.
Romanın ilerleyen safhalarında uygulanan yapıcı
geriye dönüş, okuru aydınlatmak için gerektiğinde başvurulan bir tekniktir. İlk
başlardan itibaren kahramanla okur arasında bir set oluşturularak kahraman bazı
yönleriyle okurdan saklanır. Okurun merakının yoğunlaştığı bir sırada devreye
giren yazar, kahramanın geçmişi hakkında parça parça veya blok halinde bilgiler
verir. Roman sanatının gelişiminde önemli bir rol oynayan dar anlamda geriye
dönüş tekniğinde, kahramanların biyografik yapılarının çözümlenmesi amaçlanır.
Olayları veya kişileri tanıtmak için yakın zamana yapılan dönüştür ve kısmen
açıklayıcı bir özelliğe sahiptir. Destekleyici özelliğiyle güncel olanla yakın
geçmişte kalan arasında bir bağ kurar. Çözücü geriye dönüş tekniği ise genellikle
polisiye romanlarda uygulanır. Romanın başında ortaya atılan gizemli bir
olay, daha sonra geriye dönülerek çözüme ulaştırılır.
