Dede Korkut - Kimdir? Hikayeleri, Özelikleri

Dede Korkut - Kimdir? Hikayeleri, Özelikleri

Arzela    Ağustos 26, 2020   

‘’Dede Korkut Kimdir? Dede Korkut hikayeleri neden önemlidir? Dede Korkut hikayeleri hangi Türklere aittir? Dede Korkut hikayeleri özellikleri nelerdir? ’’

DEDE KORKUT KİMDİR?

Aslında yapılan tüm araştırmalara rağmen Dede Korkut' un kimliği ile ilgili olarak kesin bilgilere ulaşılamamıştır.

Dede korkut hikâyelerde karşımıza halk filozofu, bilgin, keramet sahibi, akıl hocası olarak çıkmaktadır.

Kitab-ı Dede Korkut'ta onun Oğuz'un her şeyi bilen kişisi olduğu, ne diyorsa gerçekleştiği, gaipten haberler verdiği, Hak Teâlâ’dan gönlüne ilham geldiği, Oğuz kavminin bütün müşküllerini hallettiği, ona danışılmadan hiçbir şeyin halledilmediği ve kararlarının sorgulanmadan kabul edildiği ibarelerine rastlanmaktadır. Yine burada onun Hazret-i Muhammed’in yaşamış olduğu zamana yakın bir zamanda yaşamış olduğu anlaşılmaktadır. Dede Korkut boy boylayan, soy soylayan bir ozandır.

Onun kişiliği ile ilgili özellikleri hikâyelerin içerisinde görmek mümkündür Örneğin Bamsı Beyrek'te duası ya da bedduası kabul olunan bir kişi olarak karşımıza çıkmakta iken bir başka hikâyede kopuz çalan bir ozan olarak, ya da kendisinden medet umulan biri olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Korkut Atanın Oğuzların İslâm’ı kabullenmeden önceki dönemlerde bir kâhin olarak karşımıza çıkarken, İslâmlaşma sürecinde onun yerine farklı bir kimliğe büründüğü gözlenmektedir.

Dede Korkut, Oğuz kavminin bütün sorunlarını çözen akıl hocaları konumundadır. Her anlatılan hikâyenin sonunda kopuz çalıp destan söyleyen bir ozan olarak da karşımıza çıkar

Dede Korkut sadece Oğuz Türkleri’nin hakim olduğu  olduğu Türkmenistan, Azerbaycan ve Türkiye sahasında tanınan bir kişi ve kimlik değildir. Korkut Ata adıyla Dede Korkut, bütün Türkis­tan’da Kıpçak Türkleri arasında da tanınan ve hakkında mitler, efsane, menkıbe ve memoratlar anlatılan mitolojik bir kişiliktir.

Kazakistan Sırderya nehri kıyısında Dede Korkut'un türbesi vardır.

Dede Korkut rivayetleri geçmişten günümüze kadar ulaşmıştır. Anlatılan mit, efsane ve menkıbelerde o, ko­puzu ve adıyla anılan ezgileri icat eden mito­lojik bir kültürel kahramandır.

Dede Korkut’un bin yıl yaşadığı ve ömrü bo­yunca ölümden kaçtığı söylenir.

“Yelmaya" adlı devesiyle dünyanın dört bu­cağını gezmiştir. Gezdiği yerlerde mezar kazan insanları gö­rünce kimin mezarını kazdıklarını merak edip sormuş ve onlardan “Korkut’un kabrini” ceva­bını almıştır. Bunun üzerine yurduna dönmüş ve ırmak üzerinde yaşamaya başlamış ve içindeki ölüm korkusunu yenmek için devesinin deri­sinden yaptığı kopuzla yaşam üzerine ezgiler çalıp söylemiştir.

Hikâyelerin elimizdeki şeklinin XIV. veya XV. yüzyılda Akkoyunlu sahasında tekke mensu­bu bir kişi tarafından yazıya geçirildiği düşü­nülmektedir.

DEDE KORKUT HİKAYELERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ

Dede Korkut Hikayeleri ile ilgili bilgi aşağıda verilmiştir.

Dede Korkut hikâyeleri 15. yüzyılda kaleme alınan ve Oğuzların yaşayışları hakkında bizlere geniş bilgiler sunan önemli bir edebiyat kaynağıdır. Hikâyeler Oğuz Türkçesiyle yazılmış olduğu için, bazı terim ve söylemleri günümüz Türkçesi ile farklılık gösterir.

Dede Korkut kitabı, bir destanî Oğuz hikâyeleri mecmuasıdır. Bu hikâyelerin her birinin birbirinden bağımsız olarak yazılmış olmasına rağmen, hikâyeleri birbirine bağlayan bir nokta vardır ki, o da eserlerin genelinde ortaya çıkan toplumsal tablodur. Hikâyelerde genel olarak çizilen tablodan belli bir zaman dilimi içerisinde bir hanlık içerinde bulunan Oğuz beyliklerinin yaşam ve düşünce tarzları, değer yargıları, inançları, gelenek ve görenekleri hakkında oldukça geniş sayılabilecek bir bilgi dağarcığına erişmek mümkündür. Ayrı ayrı ele alınmış ve görünüşte bireysel olarak beylerin hayat ve yaşantılarından haber veren bu hikâyeler aracılığıyla, bütün Oğuz kavminin yaşayış ve dünya görüşleri hakkında kesin ve sağlam verilere ulaşmak mümkün olmuştur.

Dede Korkut hikayelerinin konusu kısaca şöyledir: Dede Korkut hikayeleri birtakım mücadeleleri konu almaktadır. Bunlardan ikisi Oğuzların kendi arasında geçer, iki hikâyede de mücadele tabiat ve insanüstü kuvvetlere karşı bir mücadele vardır. Bunların dışında kalan diğer hikâyelerde ise -ki bunlar sekiz tanedir, Oğuz beylerinin kuzeydeki ve batıdaki kâfirlerle ettiği mücadeleler anlatılmaktadır. Olayların vuku bulduğu mekan coğrafyası ise Kuzey-doğu Anadolu ve Azerî bölgesidir.

DEDE KORKUT HİKAYELERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Dede Korkut Hikaye’leri on iki hikayeden oluşur.

Dede Korkut hikayelerinde yer alan dini unsurlar güçlü bir biçimde kendini göstermez.  Dede Korkut hikayelerinde hiçbir kahraman dini bir amaç uğruna mücadele vermemiştir.  Oğuzlar müslümandır, ancak din, eserde çok kuvvetli bir unsur olarak görülmemektedir. Yaşadıkları dönem Peygamberlerin çağıdır. Müslümanlıkları daha çok dıştandır. Düşmanlarını kâfir olarak adlandırsalar da onlarla yapmış oldukları mücadele tamamen dünyevî nitelik taşımaktadır.

Ahlâk olgusu hikâyelerde önemli bir yer tutmaktadır.

Dede Korkut hikayelerinde yaşam tam bir göçebe hayatıdır. Yazın yaylada yaşayıp kışın ovaya inen halk, barınak olarak göçebe çadırlarında yaşamlarını sürdürmektedir. En önemli yaşamsal kaynak olarak hayvancılık göze çarpmaktadır.

Her beyin kendisine ait büyük tavla ve ağılları vardır. Başlıca hayvanlar at, deve ve koyundur. Geçimlerinde avcılık ve yağmacılık önemli yer tutmaktadır. Avcılık hikâyelerde sıkça tekrarlanan en önemli unsurlardan olup, buna oldukça büyük önem verilmektedir. Bazen düzenlenen avlar bir haftaya kadar sürebilmektedir.

Dede Korkut Hikayeleri’ndeki  insan tipi alp tipidir. İnsanda aranılan vasıf kahramanlıktır. Kadınlarda bile bu tipe önem verilir. Kahramanların hayatı daha çok göçebe hayatının bir gereği olarak, dışa dönüktür. Kuvvet ve cesarete büyük önem verilir. Beyliğin babadan oğul’a geçmesi bile kahramanlık göstermeye bağlıdır. Hikâyelerdeki tipler çok çetin insanlardır ve genel olarak mübalâğalıdırlar. Yemek yemeleri, içmeleri, uyumaları ve savaşmaları hep insanüstü bir durum gerektirir. Kuvvetli bir aşk mevcut değildir. Buna karşılık ana, baba ve kardeş sevgisi çok kuvvetlidir. Bu sevgi alp tipli hikâye kahramanlarına büyük bir duygululuk verir. Erkeklerin de, kadınların da kolay ağladıkları görülür. Bu genelde bir feryat şeklinde olmaktadır ve kahramanların kolay ağlamaları tipleri ile aykırı düşmektedir

DEDE KORKUT HİKAYELERİNE GİRİŞ

Dede Korkut hikâyelerinin giriş bölümü kısmında kısaca Dede Korkut’ un kimliği, Oğuzlar için ne anlam ifade ettiğine değinilir ve onun soylamalarına yer verilir.

Peygamber Efendimize yakın zamanlarda Bayat boyunda Korkut Ata denilen bir kişi yaşardı. Oğuz’ un en bilge kişisi idi. Gaipten haberler verir, ne derse gerçekleşir, olacak olan şeyleri Hak Teâlâ’nın gönlüne ilham etmesi ile bilirdi. Dede Korkut’un ifadesine göre, Hanlık, ahir zamanda Kayı soyuna geçecek ve kıyamet kopuncaya dek onlarda kalacaktır. Korkut Ata’nın haberini verdiği bu nesil Osmanlı neslinden başkası değildir. Korkut Ata Oğuzların tüm sıkıntılarında başvurdukları, akıl danıştıkları, ne söyler ve karar verir ise kabul ettikleri manevî bir otoritedir. Dede Korkut eserdeki soylamalarında manevî öğütlere oldukça geniş yer verir.

Dede Korkut  okuyucuya toplumsal kültürden örneklemeler sunar. Örn; konuğu gelmeyen kara evler yıkılsa daha iyidir gibi.

DEDE KORKUT HİKAYELERİ İSİMLERİ

Dede Korkut Hikayeleri’nde yer alan hikayeler nelerdir, hangileridir? Dede Korkut Kitabı’nda yer alan hikaye eserleri şunlardır:

Dirse Han Oğlu Boğaç Han Destanı

Salur Kazan’ in Evinin Yağmalanması Destanı

Kam Pürenin Oğlu Bamsı Beyreğin Destanı

Kazan Bey Oğlu Uruz Beyin Esir Düştüğü Destan

Duha Oğlu Deli Dumrul Destanı

Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Destanı

Kazılık Koca Oğlu Yigenek Destanı

Basatın Tepegöz ü Öldürdüğü Destan

Begil Oğlu Emre Destanı

Uşun Koca Oğlu Segrek Destanı

Salur Kazan’ın Tutsak Olup Oğlu Uruz’ u Kurtarması Destanı

Dış Oğuzların İç Oğuza Karşı Çıkmaları Ve Beyreğin Ölümü

KONULARINA GÖRE DEDE KORKUT HİKAYELERİ

Oğuzların iç mücadelelerini anlatanlar.

Dirse Han Oğlu Boğaç Han Destanı

Dış Oğuzların İç Oğuza Karşı Çıkmaları Ve Beyreğin Ölümü

Aşk hikayelerini anlatanlar

Kam Pürenin Oğlu Bamsı Beyreğin Destanı

Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Destanı

Oğuzların hayal unsuru güçlerle savaşını anlatanlar

Duha Oğlu Deli Dumrul Destanı

Basatın Tepegözü Öldürdüğü Destan

Gayrı müslümlerle yapılan mücadeleleri anlatanlar

Kazan Bey Oğlu Uruz Beyin Esir Düştüğü Destan

Uşun Koca Oğlu Segrek Destanı

Salur Kazan’ın Tutsak Olup Oğlu Uruz’ u Kurtarması Destanı

Begil Oğlu Emre Destanı

DEDE KORKUT NÜSHALARI

On iki hikayeden oluşan Dede Korkut Hikayeleri’nin bilinen iki yazma nüshası vardır. Peki bu yazmaları nerede bulunmaktadır? Bunlardan biri Berlin’de diğeri ise Vatikan’da bulunmaktadır.

Dresden Nüshası: on iki hikayeden oluşmaktadır. Berlin Dresden Kütüphanesi’ndedir.

Vatikan Nüshası: Altı hikayeden oluşmaktadır. ‘’Hikayet-i Oğuznâme-i Kazanbey ve Gayri’’ ismini taşımaktadır.