Fatih
Harbiye – Özet, Tahlil, İnceleme
Fatih
Harbiye romanı ilk kez 1931 yılında okuyucu ile buluşmuştur.
1999 yılında on dokuzuncu baskıya ulaşan eser, Doğu-Batı kültürleri arasındaki
çatışmasını konu edinmektedir.
Fatih Harbiye romanı Otto Baxa tarafından “Zwischen Ost und West” adıyla 1943 yılında Almancaya tercüme edilmiştir.
Tema
# Peyami Safa, Fatih Harbiye romanında Doğu
medeniyetiyle Batı medeniyeti arasındaki çatışmayı işlemiştir. Eserde,
insanımız tarafından Batılılaşma meselesinin yanlış anlaşılması neticesinde
genç neslin ciddi bunalımlara ve bunalımlar birlikte birçok yanlışa
sürüklendiği anlatılmaktadır.
Olay Örgüsü - Özeti
# Fatih Harbiye romanının
başkahramanı Neriman, lise yıllarından beri tanıdığı Şinasi ile Darülelhan’a
gitmektedirler. Fatih’te oturan bu iki genç sözlüdürler. Aradan geçen zaman
sonrasında Neriman değişmeye, gittikçe çevresinden uzaklaşmaya başlamıştır.
Artık Neriman, Şinasi’nin ve çevresindekilerin tanıdığı Neriman değil giyimi,
zevkleri, derslerine ve çevresine karşı olan tavırları tamamen değişmiş
biridir.
# Bu süreçten
sonra Neriman, Doğu medeniyeti ve ona ait her şeyden rahatsızlık duymakta buna
karşın Batı medeniyetine ait her şeye hayranlık duymaktadır. Bu sebeple
İstanbul’da Batı’nın bütün etkilerini üzerinde taşıyan Beyoğlu semtine karşı
aşırı sevgi beslemekte ve her fırsatta evlerinin bulunduğu Fatih’ten tramvayla
oraya gezmeye gitmektedir.
# Neriman bu
düşüncelerinin de etkisiyle Beyoğlu’ndan tanıdığı zengin aile çocuğu Macit’le
arkadaş olur. Macit, Neriman’ın gözünde Batıyı ve medeniliği temsil eden bir
gençtir. Bu sebeple ona karşı bir hayranlık duyar. Hatta Neriman bir gün Şinasi
ile okuldan birlikte çıkarken belki de Şinasi’ye ilk kez yalan söyleyerek
yanından ayrılır ve Macit’le buluşmaya gider. Ancak Şinasi Neriman’ın söylediği
bu yalanın farkına varmıştır.
# Neriman Batı'ya
karşı hayranlık duymaya başladığı andan beri sürekli Beyoğlu’na giderdi.
Beyoğlu’na gidince kendisini hapisten çıkmış özgürlüğe kavuşmuş gibi
hissederdi. Yine Neriman, bir gün Fahriye’yle birlikte Beyoğlu’nda gezerlerken
Macit’e rastlarlar. Macit Neriman’ı zengin insanların katılacağı büyük bir
baloya davet eder. Neriman’da bu baloya katılmayı çok istemektedir. Bu sebeple
hem baloya gitmek için izin alabilmek hem de gerekli parayı temin edebilmek
için, son zamanlarda değişen tavırlarından dolayı kendisine kızmakta olan
babası Faiz Bey’in gözüne girmeye çalışır. Bu yüzden şimdiye kadar mutfağa
girmekten nefret eden Neriman, o akşam mutfağa girer ve babasının gözüne biraz
da olsa girmeyi başarır. Neriman yine babasının hoşuna giden davranışlar
yaparak babasının gözüne iyice girmiş ve babasını kandırmıştır.
# Neriman,
babasına karşı iyi kız rolünü oynamak zorunda olsa da bulunduğu semtte yaşamaya
tahammül edemez bir duruma gelir. Yaşadığı yerde Doğu kültürüne ait ne varsa
onlardan nefret etmektedir.
# Bu arada
Neriman Şinasi’yi gerçekten sevip sevmediğini, onunla arasındaki ilişkilerinin
bir aşk mı yoksa çocukluktan gelen bir sevgi mi olduğuna karar veremez.
Macit’le tanıştıktan sonra Şinasi’ye karşı tutumu da değişmeye başlamıştır. Bir
gece Şinasi’nin Neriman’a son zamanlardaki yaşantısı nedeniyle acı sözler
söylemesi üzerine araları bozulur.
# Faiz Bey
kızıyla bir gün konuşurken evlilik konusunu ona açar. Neriman, Şinasi’yle uzun
zamandan beri birlikte olduğunu, onu çok sevdiğini
ve bu evliliğin elbette olacağını babasına söyler. Ancak bir iki ay babasından
müsaade ister. Buna sebep olarak ta karışık duygular içinde olduğunu, kafasını
toparladıktan sonra bu işin olacağını söyler. Arkasından balo fikrini açmak
için en uygun zaman olduğuna karar verir ve babasına böyle bir balo olduğunu
bütün arkadaşlarının katılacağını kendisinin de bu baloya katılmak istediğini
söyler. Faiz Bey de kızının uysal bir şekilde konuşmasından dolayı Şinasi ile gitmesi
şartıyla baloya katılmasına müsaade eder.
# Şinasi
Neriman’ın çok değiştiğini arkadaşı Ferit’e söyler. Ferit de Şinasi’ye
Neriman’ın Macit’le görüşmemesini engellemesi gerektiğini anlatır. Bu konuşma
neticesinde Şinasi Neriman’ı Macit’le görüştürmemeye ve baloya gitmemesini
engellemeye karar verir. Akşam da Neriman’ı Feritlere
çağırıp orada bu düşüncelerini Neriman’a
söyler.
# Neriman baloya
gitmekte kararlı olduğundan Şinasi’yi dinlemez ve hazırlıklara başlar. Elbiseye
ihtiyacı olduğunu bildiği için birçok baloya gitmiş olan dayısının kızlarına
danışmaya Şişli’ye gider. Fakat burada dinlediği bir olay Neriman’ın hayatını
değiştirir.
# Anlatılan olay
şudur: “Fakir bir Rus gitaristiyle yaşayan bir Rus kızı, az parayla yaşamak
kendisine ağır geldiği için onu terk ederek tanıştığı zengin bir Rum ile
evlenir. Fakat bu zenginlik içindeki hayatta eskisinden çok daha mutsuz olur.
Bu hayattaki her şeyi ve çevresindeki insanların davranışlarını basit ve
yapmacık bulur. Pişman olarak tekrar fakir Rus gitariste döner.Fakat adam
kendisini kabul etmez.Buna dayanamayan Rus kızı intihar eder.”
# Neriman,
dinlediği bu olayla kendi hayatı arasında büyük bir benzerlik bulur. Gittiği
yolun yanlış olduğunu, mutlu olmak için sadece paranın ve medeniyetin yeterli
olmadığını, iç huzurun da gerektiğini anlar. Balodan da Macit’ten de vazgeçer.
Neriman düşüncelerinin değiştiğini bir mecliste Şinasi, Faiz Bey ve diğerlerine
ağlayarak anlatır. Neriman’ın eski haline dönmesi başta Şinasi ve Faiz Bey
olmak herkesi çok sevindirir. Nihayet eski huzurlu günlerine dönerler.
Zaman
# Fatih Harbiye romanında
zaman 1920-1930’lu yılları kapsamaktadır. Bu yıllarda özellikle Beyoğlu gibi
semtlerde Batı kültürünün etkisi oldukça fazladır. Tanzimat’la başlayan
Batılılaşma hareketlerinin Cumhuriyet’in ilanıyla iyice alevlendiği bu dönemde,
Türk tipinde ve cemiyetinde farklılıklar oluşmaya başlamıştır. Bazı Türklerin
Batı medeniyetini, Doğu medeniyetinden üstün görmeye başladığı, Doğu
medeniyetine ait olan şeylerin çirkin görülmeye, Batı’ya ait olanların
benimsenmeye başladığı dönemdir. Özellikle “Lozan Sulhü” bireysel ve toplumsal
planda bir dönüm noktası olarak görülür. Eserde bu durum şu şekilde
belirtilmiştir.
Lozan
sulhündan sonra, resmî Türkiye'nin de kanunla herkese kabul ettirdiği bu
asrileşme, Neriman'ın ruhunda gizli gizli yaşayan bu iştiyaka en kuvvetli gıdasını
vermişti. Akraba ve arkadaşlarından, örneklerden, gittikçe medenileşen
İstanbul'un dekorundan, kitaplardan, resimlerden, tiyatro ve sinemalardan gelen
bu telkinler, yeni kanunlarda müeyyidesini bulmuş oluyordu (s.56).
# Fatih Harbiye romanı
zamansal olarak Neriman’ın hayat hikâyesiyle paralel olarak gider. Neriman’ın
çocukluğuyla ilgili geri dönüşlerle zaman 1909 yılına kadar gider.
# Fatih-Harbiye
romanında olaylar büyük ölçüde kronolojik sıraya uygundur. Eserde kahramanların
yaşadığı olaylar altı günlük bir süreyi kapsamaktadır. İlk beş günde Neriman’ın
batılılaşma tutkusu ve bu tutkunun tesiriyle davranışlarında olan değişiklikler
anlatılırken son bir günde de Neriman’ın bu tutkudan nasıl vazgeçtiği
anlatılır.
Mekân
# Fatih Harbiye romanında olaylar Fatih,
Harbiye, Şişli ve Beyoğlu’nda geçmektedir. Fatih, genellikle Müslümanların
oturduğu, doğuyu temsil eden evleri, sokakları, camileri, mescitleri ile tam
anlamıyla geleneksel bir Türk mahallesidir. Harbiye, Şişli ve Beyoğlu genelde
gayrimüslimlerin ve Avrupa kültürüne özenen Türklerin oturduğu, Batı’yı temsil
eden yerdir.
# Batılı yaşam
tarzının ağır bastığı bu yerler bu türden insanlarla ve mekânlarla doludur.
İstanbul’un Avrupa yakasında bulunan Fatih ve Harbiye semtleri, mesafe olarak
birbirlerine çok uzak bulunmamalarına rağmen yaşam tarzları olarak
birbirlerinden çok uzak yerler gibidir. Oysa Fatih’ten Beyoğlu’na tramvayla
kısa bir sürede gidilebilmektedir. İstanbul içinde doğu ve batı kültürlerini
barındıran, iki farklı medeniyeti temsil eden bu semtler, romanda olayların
yaşandığı mekânlardır.
# Fatih Harbiye romanında
mekânlar genellikle dar ve kapalı mekânlardır. Darülfünun, Darülelhan, Maksim,
Löbon, tramvay ve Ferit’in evi, Fatih’teki kahvehaneler ve konak birer kapalı
mekân örneğidir.
Bakış Açısı ve Anlatıcı
# Fatih-Harbiye
romanında anlatıcı üçüncü şahıstır. Gözlemci yani yazar roman kahramanlarının
düşüncelerini okuyup okuyucuya aktarır. Tanrısal bakış açısı diye de
adlandırılan bu bakış açısı esere hâkimdir. Aşağıda alıntı yapılan bölümde de
göze çarpmaktadır.
Hemen bir
zihin gayretiyle muhakeme etmek istedi: "Mademki ben Neriman'ın
değiştiğini çoktandır fark ediyordum..." diye başladı. Fakat kendi kendini
itham etmeye mecbur olmak korkusuyla muhakemesine devam edemedi. Zaten şuurunda
büyük çatlaklar peyda oluyor, oralardan içeriye birçok insicamsız hatıralar
boşalıyordu. Kendini bir daha toplayarak, yeni bir zihin gayretiyle
muhakemesine devam etmeye çalıştı. İçindeki sesi yükselterek tekrar ediyordu:
"Mademki ben Neriman'ın değiştiğine çoktandır dikkat ediyordum."
Fakat araya gene birçok hatıralar girdi ve mantıkî silsileyi bozdu (s.10).
# Yazar Fatih
Harbiye romanından alınan bu bölümde Şinasi’nin duygularını ve zihninden geçen
her şeyi okuyucuya aynen aktarmıştır. Ayrıca didaktik ve telkin edici bir
üsluba sahip olan roman, okuyucuyu yönlendirmektedir.
Şahıs Kadrosu
Başkişi
# Fatih Harbiye romanının
başkahramanı Neriman’dır. Neriman,
Darülelhan’da müzik eğitimi alan bir genç kızdır. Batı kültürü ve ona ait her
şeye merak salmış ve merak saldığı bu andan itibaren kıyafetleri, tavırları,
zevkleri ve beğenileri değişmeye başlamıştır. Batılı yaşam tarzının büyüsüne
kapılan Neriman, doğup büyüdüğü geleneksel Türk mahallesinin yaşam tarzı ile
Batı medeniyetinin yaşam tarzı arasında sıkışıp kalmış ve sinir krizleri
geçiren bir kız haline gelmiştir. Doğu ve Batı kültürü arasında bocalayan bu
genç kız romanın sonunda “Batı” sevdasından vazgeçip ait olduğu “Doğu”yu tercih
etmiştir.
Norm Karakterler
# Neriman’ın
sözlüsü olan Şinasi, Fatih’teki
kültür ortamında yetişen terbiyeli, karakterli ve eğitimli bir gençtir. Yine
Neriman gibi Darülelhan’da müzik eğitimi alan ve kemençe çalmayı çok seven
Şinasi, Doğu kültürünü temsil eden bir kişiliğe sahiptir. Batılı yaşama ve
zevklere yönelmeyen, ayakları yere sağlam basan Şinasi, az konuşan, saygılı,
kararlı sağlam karakterli ve görünüşe fazla önem vermeyen biridir.
# Faiz Bey, Neriman’ın babasıdır. Ney
çalmayı seven ve Türk kültürüne son derece bağlı olan Faiz Bey, kızına son
derece düşkün birisidir.
Kart Karakterler
# Macit bakımlı, giyimine dikkat eden
nazik biridir. Romanda Batı’yı temsil eden karakterdir. Keman çalabilen Macit,
Darülelhan’da bir süre müzik eğitimi almıştır. Neriman’la Darülelhan’da tanışıp
arkadaş olmuşlardır. Bu arkadaşlık Neriman’la Şinasi’nin arasının açılmasına
sebep olmuştur.
Fon Karakterler
# Fatih Harbiye
romanında yer alan fon karakterler şu şekilde sıralanabilir: Gül ter, Fahriye, Nezahet, Ferit, Muammer, Ulviye, Neriman’ın dayısının kızları, Neriman’ın büyük annesi.